جدال كلنل و قوام در تالار وحدت

 عصر يك روز باراني پاييزي به تماشاي كنسرت نمايش كلنل در تالار وحدت نشستم. كنسرت نمايشي با آواي محمد معتمدي كه ايفاي نقش عارف قزويني را هم به عهده داشت. كاظم سياحي كه صداي او بيشتر از چهره‌اش برايم آشناست، در نقش محمدتقي پسيان ظاهر شد و سعي كرد كه برشي از زندگي اين شخصيت نظامي تاريخ معاصر را بازي كند. من در وسط سالن نشسته بودم و سعي مي‌كردم هم با آواي معتمدي همراه شوم، هم بتوانم از روايت زندگي كلنلي كه به نظر مي‌رسد محمد نقايي، نويسنده نمايشنامه و امير بشيري، كارگردان آن نگاهي شيفته به اين شخصيت دارند و آن را در كنسرت نمايش خود جاي دادند. نمايشي كه به شيوه روايت عامه مردم و حتي گاه نخبگان ما از تاريخ معاصر ساخته شده و رويكرد آن ساختن فرشته و ديو از بازيگران تاريخ است، در اين نمايش كه با تكيه بر منابعي چون «قيام كلنل محمدتقي‌ خان پسيان در خراسان» علي آذري، «كلنل پسيان» استفاني كرونين، ترجمه عبدالله كوثري، «از تبريز تا مشهد: پژوهشي پيرامون زندگي و قيام كلنل محمدتقي خان پسيان» دكتر يوسف متولي‌ حقيقي، «زندگي‌نامه و خدمات علمي فرهنگي كلنل پسيان» مجموعه مقاله و «جنبش كلنل پسيان» غلامحسين ميرزا صالح نوشته شده، شخصيت پسيان نمايش مزبور را شكل داده است. وقتي به تماشاي اين كنسرت نمايش نشستم، بيشتر از هر چيزي كنجكاو نحوه بازي سيامك صفري و نقشي بودم كه قرار بود بازي كند. اگرچه دو شخصيت متفاوت (ملك‌الشعراي بهار و قوام‌السلطنه) را بازي كرد، اما چندان بازي دلچسبي نبود، هرچند نقش بهار بسيار كوتاه بود و در شخصيت قوام‌السلطنه، حاكم وقت آذربايجان بيشتر فرصت بروز آن بازي گيرا و خاص خودش را داشت. ضمن اينكه قسمت عمده نمايش فارغ از بخش‌هايي كه به آلمان اختصاص داشت، در مشهد گذشت اما بروز و ظهور اِلمان‌هاي مشهد جز يكي، دو پرده محدود بود، شايد اگر در ديالوگ‌ها صحبت از مشهد به ميان نمي‌آمد، تماشاگر كمتر متوجه مي‌شد كه محمدتقي پسيان در مشهد حضور دارد! با اين حال بازيگري (در نقش رعيت) با لهجه مشهدي در حد بيان چند جمله يادمان آورد كه اينجا مشهد است؛ مشهدي كه تحت سلطه نفسگير قوام‌السطنه است و پسيان جوان و پرشور با حضورش صحنه را بر هم زد و عاقبت در حوالي همين شهر جان داد. شايد اين برداشت من باشد كه نويسنده و كارگردان كنسرت نمايش، شيفته كلنل جوان بودند و او را محبوب شهر جلوه دادند و در اين گيرودار دريافت خودشان را هم به منابع تاريخي سنجاق كردند؛ برداشتي كه باعث نفرت دوستان جوان و همراهم از قوام مي‌شود و بغضي تلخ براي كلنل جوانمرگ دوستدار وطن. با اين همه، اين نمايش كنسرت اطلاعات خوبي درباره شخصيت كلنل پسيان به تماشاگري مي‌داد كه امروز چندان حوصله خواندن منابع متعدد تاريخ معاصر را ندارد.